Na rodzicach spoczywa obowiązek utrzymania i wychowywania dzieci, a więc obowiązek alimentacyjny, niezależnie o tego czy są to dzieci pochodzące z małżeństwa, czy ze związku pozamałżeńskiego. Żeby obowiązek ten powstał, macierzyństwo oraz ojcostwo muszą być stwierdzone nie tylko w sensie biologicznym ale i prawnym. O ile macierzyństwo z reguły (z wyjątkiem przypadków, w których ustalenie macierzyństwa jest konieczne zgodnie z art. 61(10) i n. KRO – nie jest to jednak tematem niniejszego wpisu) nie nastręcza większych trudności (zgodnie z przyjętą przez ustawodawcę zasadą mater semper certa est [matka zawsze jest pewna] – art. 61(9) KRO), o tyle w kwestii ojcostwa konieczne jest jego ustalenie.
Polskie prawo przewiduje trzy sposoby ustalenia ojcostwa. Jest to wyliczenie wyczerpujące, wyłączające możliwość ustalenia ojcostwa w inny sposób. Pierwszy sposób dotyczy ojcostwa małżeńskiego, polegający na domniemaniu pochodzenia dziecka od męża matki. Zgodnie z art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeśli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Jest to domniemanie prawne, które może być obalone w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
W przypadku dzieci pozamałżeńskich przepisy prawa nie kreują żadnych domniemań (domniemanie z art. 85 KRO automatycznie nie powoduje, że mężczyzna, który obcował z matką między trzechsetnym, a sto osiemdziesiątym pierwszym dniem przed urodzeniem się dziecka staje się z punktu widzenia prawa ojcem). Ustalenie ojcostwa może nastąpić poprzez uznanie ojcostwa, bądź ustalenie ojcostwa na mocy orzeczenia sądu.
Uznanie ojcostwa następuje poprzez złożenie oświadczenia przez mężczyznę, od którego dziecko pochodzi, przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka. Matka dziecka musi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, potwierdzić, że jest on ojcem dziecka. To potwierdzenie jest przesłanką konieczną, by uznanie ojcostwa było ważne. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, pod warunkiem, że uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo przynajmniej jedno z nich są obywatelami polskimi.
Można uznać ojcostwo jeszcze przed urodzeniem się dziecka, pod warunkiem że jest to dziecko już poczęte. Skutkuje to tym, że jeśli dziecko urodzi się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną, niż ten który uznał ojcostwo, nie stosuje się domniemania prawnego, że ojcem jest mąż matki.
Kiedy nie można uznać ojcostwa:
-po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności,
-jeśli toczy się przed sądem sprawa o ustalenie ojcostwa,
-jeśli uznania dokonuje mężczyzna znajdujący się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
-przez inną osobę w imieniu ojca dziecka (w szczególności przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika),
-pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu,
-przez mężczyznę, który jest krewnym matki w linii prostej albo w drugim stopniu linii bocznej.
Sądowe ustalenie ojcostwa jest drugim sposobem ustalenia ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego. O ile złożenie oświadczenia przez mężczyznę, że jest ojcem dziecka, a także potwierdzenie matki, są dobrowolne, o tyle sądowe ustalenie ojcostwa odbywa się w procesie na skutek wytoczenia powództwa. Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka, przy czym matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności.
Kiedy nie można dochodzić sądowego ustalenia ojcostwa:
-przed urodzeniem się dziecka
-kiedy dziecko urodziło się nieżywe
-kiedy dziecko zostało przysposobione bez wskazania osoby przysposabiającego (przysposobienie pełne)
