Według danych udostępnionych w Centralnym Repozytorium Informacji Publicznej (www.dane.gov.pl) w sierpniu tego roku złożono ponad 26 tyś. wniosków o wpis przedsiębiorcy do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej: CEIDG), a według informacji o podmiotach gospodarki narodowej REGON liczba osób fizycznych deklarujących prowadzenie działalności gospodarczej na koniec czerwca sięgała ponad 2,7 mln (innych podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON i deklarujących prowadzenie działalności gospodarczej jest łącznie ponad 1,2 mln). Konkluzja? Prowadzenie działalności gospodarczej indywidualnie przez osoby fizyczne cieszy się ogromną popularnością. Wpływ ma na to zapewne także mniejszy formalizm zarówno podczas zakładania, jak i prowadzenia działalności w takiej formie. Problemy pojawiają się natomiast wraz ze śmiercią przedsiębiorcy. Brak stosownych regulacji powoduje trudności m.in. w sferze prawa pracy, prawa podatkowego, czy umów zawartych przez zmarłego przedsiębiorcę. Powyższe zmienić ma instytucja zarządu sukcesyjnego wprowadzona ustawą z dnia 5 lipca 2018r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. 2018, poz. 1629), która wejdzie w życie 25 listopada 2018r. Na czym polega tytułowy zarząd sukcesyjny i przez kogo będzie sprawowany?
Zarząd sukcesyjny ma stanowić instytucję, do której będzie można sięgnąć w okresie przejściowym, tj. pomiędzy śmiercią przedsiębiorcy, a rozstrzygnięciem kwestii następstwa prawnego po nim, a co za tym idzie rozstrzygnięciem też dalszego bytu przedsiębiorstwa. Osoba wykonująca zarząd sukcesyjny będzie wykonywać prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z prowadzonej przez niego działalności oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Dla skutecznego ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest podjęcie następujących kroków:
- powołanie zarządcy sukcesyjnego
- wyrażenie zgody przez osobę, która została powołana do tej funkcji
- wpis do CEIDG
Zarządca sukcesyjny może zostać powołany w dwojaki sposób. Po pierwsze, może go powołać sam przedsiębiorca zabezpieczając niejako dalsze istnienie przedsiębiorstwa na wypadek śmierci poprzez wskazanie dowolnie wybranej osoby (spełniającej ustawowe wymogi, o których będzie mowa poniżej), która po jego śmierci ma pełnić funkcję zarządcy sukcesyjnego bądź poprzez zastrzeżenie, że funkcję tę po jego śmierci będzie pełnić prokurent. Po drugie, jeżeli przedsiębiorca nie skorzysta z uprawnienia powołania zarządcy sukcesyjnego, może on zostać powołany po jego śmierci przez małżonka, jeżeli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobiercę ustawowego, spadkobiercę testamentowego, jeżeli ten przyjął spadek albo zapisobiercę windykacyjnego, jeżeli przyjął zapis windykacyjny i zgodnie z testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku. Uprawnienie wyżej wymienionych osób do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia, wydania europejskiego poświadczenia spadkowego. Po tej dacie wyłącznym uprawnionym do powołania zarządcy sukcesyjnego będzie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.
Ustawa wprowadza kilka warunków, które winien spełniać podmiot powołany na funkcję zarządcy sukcesyjnego, i tak funkcję tę pełnić może:
- wyłącznie osoba fizyczna
- posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych
- wobec, której nie został prawomocnie orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28.02.2003r. Prawo upadłościowe (tj. orzeczony np. za niezłożenie w ustawowym terminie wniosku o upadłość pomimo ustawowego obowiązku)
- wobec, której nie został prawomocnie orzeczony środek karny albo środek zapobiegawczy w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, która przedmiotowo obejmuje działalność przedsiębiorcy lub działalności w zakresie zarządu majątku.
Zgodnie z ustawą zarząd sukcesyjny jest sprawowany jednoosobowo. Ustawodawca wziął jednak pod uwagę, że z różnych względów osoba powołana przez przedsiębiorcę może nie objąć funkcji zarządcy sukcesyjnego po jego śmierci, np. z powodu późniejszego orzeczenia zakazu, który uniemożliwia powołanie do pełnienia tej funkcji, utraty pełnej zdolności do czynności prawnej bądź rezygnacji tej osoby. Z powyższych względów przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego na wypadek, gdyby osoba powołana w pierwszej kolejności nie mogła wykonywać zarządu.
Uwagę należy zwrócić na formę, w której ma nastąpić powołanie, jest ona bowiem uzależniona od tego, kiedy do niego dochodzi. Jeżeli powołanie zarządcy sukcesyjnego ma miejsce za życia przedsiębiorcy, to zarówno do powołania, jak i wyrażenia zgody przez osobę powołaną do pełnienia tej funkcji, wystarczająca jest forma pisemna, ale co istotne forma ta jest zastrzeżona pod rygorem nieważności. Inaczej wygląda to natomiast, jeżeli zarządca sukcesyjny powoływany jest już po śmieci przedsiębiorcy. Po pierwsze wymagana jest dodatkowo zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Po drugie powołanie, zgoda osoby powołanej do pełnienia tej funkcji oraz zgoda osób, o których mowa we wcześniejszym zdaniu, wymaga formy aktu notarialnego (również pod rygorem nieważności, co wynika z art. 73 § 2 kodeksu cywilnego).
Ostatnim wymogiem, który musi zostać spełniony do skutecznego ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG. Powinien o tym pamiętać w szczególności przedsiębiorca, który sam powołuje zarządcę, bowiem jeśli po powołaniu nie złoży wniosku o wpis, to po jego śmierci ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest możliwe jedynie przez powołanie zarządcy sukcesyjnego przez wyżej wskazane osoby, a zatem wcześniejsze powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę nie będzie wywoływało żadnego skutku. W konsekwencji zaniechanie wpisu do CEIDG może spowodować, że do pełnienia tej funkcji zostanie powołana osoba niekoniecznie zgodnie z wolą zmarłego przedsiębiorcy. W sytuacji, gdy zarządca sukcesyjny jest powoływany po śmierci przedsiębiorcy, obowiązek zgłoszenia do CEIDG spoczywa na notariuszu.
O tym na jakich zasadach będzie wykonywany zarząd sukcesyjny, jakie prawa i obowiązki będzie miał wykonujący ten zarząd zarządca sukcesyjny oraz jak zostały uregulowane w ustawie stosunki pomiędzy zarządcą sukcesyjnym oraz właścicielami przedsiębiorstwa w spadku, już w kolejnym wpisie.
