Instytucja zarządu sukcesyjnego, o którym była mowa w poprzednim wpisie, ma pomóc „utrzymać” przedsiębiorstwo po śmierci przedsiębiorcy. W jaki sposób cel ten ma zostać zrealizowany i jakie w związku z tym uprawnienia i obowiązki na zarządcę sukcesyjnego nakłada ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej?
Odpowiedź na powyższe pytania należy poprzedzić wyjaśnieniem pojęcia „właściciel przedsiębiorstwa w spadku”, bowiem to do tego podmiotu ustawodawca bardzo często odnosi się regulując zasady zarządzania przedsiębiorstwem w spadku przez zarządcę sukcesyjnego. A zatem, wspomnianym właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest:
- osoba, która zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym, nabyła składniki niematerialne i materialne wchodzące w skład przedsiębiorstwa w spadku – na podstawie powołania do spadku z ustawy, testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo lub udział w nim na podstawie zapisu windykacyjnego
- małżonek zmarłego przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, z tego względu, że przed jego śmiercią przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie tych małżonków
- osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku lub udział w takim przedsiębiorstwie od osoby wskazanej w pkt 1 lub 2
Przechodząc do meritum, zgodnie z ogólną zasadą zarządca sukcesyjny jest zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz posiada umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych z tym związanych. Osoba ta posiada legitymację procesową czynną i bierną, tj. może pozywać oraz być pozywanym w sprawach związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, czy też prowadzonym przedsiębiorstwem. Wykonując te wszystkie uprawnienia i obowiązki działa on w imieniu własnym, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Czynności zwykłego zarządu, tj. bieżące czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, zarządca sukcesyjny dokonuje samodzielnie. W przypadku czynności przekraczających zwykły zarząd, do ich dokonania zarządca sukcesyjny potrzebuje zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Ze względu na to, że nierzadko możliwość uzyskania consensusu pomiędzy wszystkimi spadkobiercami co do spadku bywa trudna, a wręcz niemożliwa, aby umożliwić wykonywanie zarządu ustawodawca przewidział możliwość zastąpienia zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku zezwoleniem sądu. W związku z tym, w przypadku braku takiej zgody, zarządca sukcesyjny może wystąpić do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd i po uzyskaniu takiego zezwolenia dokonać tej czynności.
Właściciele przedsiębiorstwa w spadku są uprawnieni do udziału w zyskach oraz uczestniczą w stratach, wynikających z prowadzenia tego przedsiębiorstwa. Zakres tych uprawnień i obowiązków w przypadku każdego właściciela jest uzależniony od udziału jaki przysługuje mu w przedsiębiorstwie. Podmioty te ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. A jak kształtuje się odpowiedzialność zarządcy sukcesyjnego? Otóż odpowiedzialność za zobowiązania ponosi on jedynie wtedy, gdy stanowi o tym odrębny przepis, ale w przypadku nienależytego wykonywania obowiązków zarządcy ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną tym zachowaniem szkodę. Zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki podatnika i płatnika, którym w myśl przepisów Ordynacji podatkowej jest przedsiębiorstwo w spadku. Z powyższym łączy się więc także jego odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, a mianowicie za zobowiązania te odpowiada solidarnie z innymi podmiotami, które wskazuje Ordynacja podatkowa. Ponadto na zarządcy sukcesyjnym spoczywa także obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia zaistnienia ustawowych przesłanek bądź od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego (jeżeli przesłanki do zgłoszenia wniosku wystąpiły jeszcze przed tą datą). Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w wyżej wskazanym terminie na takich samych zasadach, jak inne osoby, na których ciąży powyższy obowiązek.
Z wprowadzeniem do systemu prawnego instytucji zarządu sukcesyjnego wiążą się również zmiany m.in. w regulacjach dotyczących ubezpieczeń społecznych, prawa pracy, prawa podatkowego, prowadzenia rachunku bankowego, a także wydanych w formie decyzji administracyjnych koncesji, zezwoleń, licencji oraz pozwoleń, których stroną był zmarły przedsiębiorca. I tak, poniżej przedstawiamy niektóre z najistotniejszych zmian we wspomnianych regulacjach:
- Przedsiębiorstwo w spadku staje się płatnikiem składek w stosunku do zatrudnianych w nim pracowników, jego zleceniobiorców, osób przebywających na urlopie wychowawczym oraz pobierających zasiłek macierzyński. Obowiązki tego przedsiębiorstwa jako płatnika wykonuje zarządca sukcesyjny.
- Rachunek bankowy zmarłego przedsiębiorcy, związany z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, jest nadal prowadzony przez bank, a dysponentem środków pieniężnych na nim gromadzonych oraz uprawnionym do wydawania dyspozycji jest zarządca sukcesyjny.
- Jeżeli zarządca sukcesyjny został wybrany przez samego przedsiębiorcę, to po jego śmierci nie wygasają umowy o pracę zawarte z jego pracownikami. W innej sytuacji umowy takie wygasają z upływem 30 dni od śmierci przedsiębiorcy za wyjątkiem sytuacji, gdy przed upływem tego terminu powołany po śmierci przedsiębiorcy zarządca sukcesyjny albo inne osoby uprawnione zgodnie z ustawą (np. spadkobierca ustawowy) zawrą z pracownikiem pisemne porozumienie dotyczące kontynuowania istniejącego stosunku pracy.
- Decyzja administracyjna, którą zmarły przedsiębiorca uzyskał koncesję, zezwolenie, licencję lub pozwolenie i która dotyczyła prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, wygasa z upływem 3 miesięcy od ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a w przypadku, gdy nie został ustanowiony, z upływem 6 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Należy jednak podkreślić, że decyzja wygaśnie w powyżej wskazanych terminach, jedynie w przypadku biernej postawy zarządcy sukcesyjnego albo właściciela przedsiębiorstwa w spadku (jeżeli nie ma zarządcy sukcesyjnego). Zarządca sukcesyjny w ciągu 3 miesięcy od ustanowienia zarządu sukcesyjnego może bowiem wystąpić z wnioskiem o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji przyznającej koncesję, zezwolenie, licencję lub pozwolenie. Wniosek taki należy złożyć do organu administracji publicznej, który wydał tę decyzję. Co ważne, jeżeli wraz z wnioskiem zostaną przedłożone dokumenty potwierdzające spełnienie wymaganych przepisami prawa warunków do uzyskania decyzji oraz oświadczenie zarządcy sukcesyjnego o przyjęciu wszystkich warunków wskazanych w decyzji i zobowiązaniu się do wykonywania obowiązków, które są z nią związane, to już od momentu złożenia wniosku zarządca sukcesyjny może wykonywać uprawnienia nią przyznane (oczywiście będąc jednocześnie zobowiązanym do wykonywania wynikających z tej decyzji obowiązków). W przypadku niepowołania zarządcy sukcesyjnego, właściciel przedsiębiorstwa w spadku może złożyć wniosek o przeniesienie na niego decyzji przyznającej koncesję, zezwolenie, licencję lub pozwolenie w terminie 6 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy, a w przypadku wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego w terminie 6 miesięcy od tego zdarzenia.
